آمار
| تعداد نشریات | 5 |
| تعداد شماره‌ها | 108 |
| تعداد مقالات | 1,228 |
| تعداد مشاهده مقاله | 1,147,090 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 1,006,016 |
رهیافتی معناشناسانه به مستضعفین و بازشناخت اجتماعی آن با تأکید بر تقابل‌های معنایی آن در قرآن | ||
| تفسیر پژوهی | ||
| دوره 10، شماره 20، اسفند 1402، صفحه 149-188 اصل مقاله (441.84 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22049/quran.2024.29427.1439 | ||
| نویسنده | ||
| محمدرضا پیرچراغ* | ||
| استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات، علوم و تحقیقات اسلامی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره). قزوین، ایران | ||
| چکیده | ||
| یکی از مسائل مهم قرآنی در حوزه جامعه‌شناسی، تحلیل و بررسی ویژگی‌ها و رفتار گروه‌های مختلف اجتماع است. یکی از این گروه‌های اجتماعی، «مستضعفان» هستند که وجود این طبقه اجتماعی در هر زمان، سبب شده آیات متعددی از قرآن، به بیان علل ظهور و عوامل تشکیل این گروه، اقسام و ویژگی‌های آنها و راهکارهای برون رفت از این وضعیت اجتماعی اختصاص یابد. براساس تحلیل معناشناسانه این واژه، واژگان جانشین مفهومی و همسو با «استضعاف» عبارتنداز: «مُضطرّ، ضرّ، وَهن، فَشل و ذلّ». مهمترین واژگان در تقابل معنایی با «استضعاف» شامل «استکبار، أتراف، ملأ، ظلم، عتوّ، علوّ، غنی، بَغی، بطر، طغیان» است. براساس تقابل‌های معنایی مذکور مشخص می‌شود سه گروه اجتماعی «مستکبران، ملأ و مترفین» علت اصلی تشکیل این طبقه‌ی اجتماعی بوده و آنها کسانی را که حتی دارای نیروهای بالفعل و بالقوه هستند به استضعاف کشانده و سخت در مضیقه قرار می‌دهند. عوامل استضعاف‌گونه گاه توسط «مستکبران» به‌صورت مستقیم و با تمسک به ظلم، قتل وکشتار ایجاد می‌شود و گاه توسط «ملأ و مترفین» در قالب‌های مخفیانه و غیر مستقیم صورت می‌گیرد. این نوشتار به شیوه توصیف و تحلیل، به بررسی آیات مربوط به استضعاف پرداخته و با بررسی واژه «استضعاف» در کنار واژگان همسو و مقابل آن؛ به مصادیق مستضعف و عوامل و آثار استضعاف، اقسام و ویژگی‌های جریان‌های اجتماعی مقابل و راه رهایی از استضعاف پرداخته و در این میان با تحلیلِ برخی مؤلفه‌های این تقابلِ معنایی، تصویری روشن از واژه «مستضعف» و نمودهای اجتماعیِ آن ارائه می‌نماید | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| معناشناسی؛ استضعاف؛ اجتماع؛ تقابل معنایی؛ قرآن و روایات | ||
| مراجع | ||
|
قرآن کریم
ابن اثیر، مبارک بن محمد(1367ش). النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، قم: موسسه ی مطبوعاتی اسماعیلیان.
ابن بابویه، محمد بن علی(1362ش). الخصال، قم: جامعه مدرسین.
ــــــــــــــــــــ(1406ق). ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، قم: دار الشریف الرضی للنشر.
ـــــــــــــــــــــ(1403ق). معانی الأخبار، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه ی مدرسین حوزه ی علمیه.
ابن فارس، أحمد بن فارس (1404ق). معجم مقاییس اللغة، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ابن منظور، محمد بن مکرم، (1414ق). لسان العرب، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع- دار صادر.
ابوالفتوح رازى، حسین بن على (1408ق). روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد: آستان قدس رضوى.
اسکافی، ابی‌جعفر محمد بن عبدالله (1402ق). المعیار والموازنة، بی‌جا.
بحرانی، سید هاشم (1374ش). البرهان فی تفسیر القرآن، قم: مؤسسه ی بعثه.
بحرانی، کمال الدین میثم بن علی (1362ش). شرح نهج البلاغة، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه ی علمیه.
بحرانی، یوسف (بی‌تا). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
جوهری، أبونصر (1407ق). الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت: دار العلم للملایین.
خرمدل، مصطفى (1384ش). تفسیر نور، تهران: نشر احسان.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق). مفردات ألفاظ القرآن، بیروت: دارالقلم- الدارالشامیة.
زبیدی، محمدمرتضی (1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: دارالفکر.
سید رضی، محمد بن حسین (1406ق). خصائص الأئمة علیهم‌السلام، مشهد: آستان قدس رضوى.
ــــــــــــــــــــــ (1414ق). نهج البلاغه، قم: هجرت.
شوکانی، محمد بن علی (1414ق). فتح القدیر، دمشق-بیروت: دار ابن کثیر-دار الکلم الطیب.
طباطبایی، سید محمد حسین (بی‌تا). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: منشورات جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة.
طبرسی، فضل بن حسن (1418ق). جوامع الجامع، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
ـــــــــــــــــــ (1415ق). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
طبری آملی، محمد بن جریر(1413ق). دلائل الإمامة، قم: بعثت.
طریحی، فخرالدین(1375ش). مجمع البحرین، تهران: مرتضوی.
طوسی، محمد بن الحسن (1411ق). الغیبة، قم: دار المعارف الإسلامیة.
ــــــــــــــــــــ (1407ق). تهذیب الأحکام، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
ــــــــــــــــــــ (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: احیاء التراث العربی.
عبدالباقی، محمدفؤاد (1364ق). المعجم المفهرس لألفاظ القرآن الکریم، قاهره: دارالکتب المصریه.
فراهیدی، خلیل بن احمد (1409ق). کتاب العین، قم: نشر هجرت.
فرزند وحی، جمال، و جولایی، عبادالله (1392). عوامل ظهور طبقات اجتماعی در قرآن و حدیث، فصلنامه ی تخصصی تفسیر حسنا، 5 (۱۸).
فیروزآبادی، نجم‌الدین(بی‌تا). القاموس المحیط، بیروت: دار العلم للجمیع.
فیومی، احمد بن محمد(1414ق). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، قم: موسسه ی دار الهجرة.
قرشی بنایی، علی‌اکبر(1412ق). قاموس قرآن، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
قمی، علی بن ابراهیم(1404ق). تفسیر القمی، قم: دارالکتاب.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
کوفی، فرات بن ابراهیم (1410ق). تفسیر فرات بن ابراهیم، تهران: وزارة الإرشاد الإسلامی.
مصطفوى، حسن (1368ش). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
معلوف، لویس (بی‌تا). المنجد فی اللغة، بیروت: المطبعة الکاثولیکیه.
مکارم شیرازی، ناصر (1374ش). تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
مهیار، رضا (بی‌تا). فرهنگ ابجدی عربی - فارسی، بی‌جا: بی‌نا.
واقدی، محمد بن عمر (1405ق). المغازی، نشر دانش اسلامی.
هلالی، سلیم بن قیس (1405ق). کتاب سلیم بن قیس، قم: الهادی. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 100 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 52 |
||