آمار
| تعداد نشریات | 5 |
| تعداد شماره‌ها | 116 |
| تعداد مقالات | 1,317 |
| تعداد مشاهده مقاله | 1,318,897 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 1,234,585 |
بازشناسی مفاهیم نمادین عدد چهل در فرهنگ دینی و اسلامی و تطبیق آنها با اربعین امام حسین علیه السلام | ||
| تفسیر پژوهی اثری | ||
| دوره 11، شماره 21، بهمن 1403، صفحه 77-108 اصل مقاله (1.18 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22049/quran.2025.29966.1447 | ||
| نویسندگان | ||
| فرزاد دهقانی* 1؛ مجتبی محمدی انویق2 | ||
| 1دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه حکیم سبزواری. سبزوار، ایران | ||
| 2استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه ایلام. ایلام، ایران | ||
| چکیده | ||
| عدد چهل(اربعین) در فرهنگ دینی و اسلامی، گستره معنایی وسیعی دارد. مفاهیم خاص این عدد از گذشته نزد پیروان ادیان توحیدی وجود داشته و در فرهنگ اسلامی به صورتی خاصّ گسترش یافته است و در نهایت، در رابطه با قیام امام حسین(ع) به اوج خود رسیده و بار عاطفی ویژه‌ای پیدا کرده و بر قداستش افزوده شده است؛ به‌گونه‌ای که در حال حاضر، اربعین حسینی، نقطه عطفی در جهان اسلام به‌ویژه جهان تشیع به شمار می‌رود و مفهوم این عدد را با انقلابی مواجه کرده است. پژوهش حاضر با کاربست روش گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای و استنادی و با استفاده از روش تجزیه و تحلیل محتوایی کیفی (توصیفی-تحلیلی) در صدد بررسی مفاهیم نمادین عددِ «چهل» (اربعین) در طول تاریخ با تأکید بر مفهوم این واژه در ارتباط با نهضت امام حسین(ع) است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که اربعین نماد انتظار، آمادگی، آزمایش، تنبیه، مظهر کمال هر چیز و هر کاری است. اربعین حسینی و تأکید بر آن، ارتباط وثیق و محکمی با سابقه این عدد به عنوان نماد تکامل و بلوغ دارد. در این روز، مأموریت امام حسین(ع) و اهل حرم او در کربلا، کوفه و شام به کمال رسیده و آنان پس از سپری کردن حوادث تلخ و پشت سرگذاشتن وقایع سخت و دردناک، رسالت خود را در ارتباط با زنده نگه داشتن دین الهی به پایان رسانده‌اند. اربعین در ارتباط با شهادت امام حسین(ع) نیز نماد کمال، بلوغ و رشد است. مفهوم نمادین آزمایش و تنبیه در اربعین حسینی در رابطه با افراد غافل و بی‌توجه به قیام سیدالشهداء(ع) مشهود است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| چهل؛ اربعین؛ امام حسین (ع)؛ تکامل؛ تنبّه | ||
| مراجع | ||
|
قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند.
آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن، (1378ق)، الذریعه، نجف: مطبعه القضاء.
ابن أبی جمهور، محمد بن زین الدین، (1405ق)، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، قم: دار سید الشهداء للنشر.
ابن طاوس، علی بن موسی، (1387ش)، اللهوف علی قتلی الطفوف، ترجمه محمد محمدی اشتهاردی، تهران: مطهر، دوم.
ابن عجیبه، احمد بن محمد، (1419ق)، البحر المدید فی تفسیر القرآن المجید، قاهره: دکتر حسن عباس زکی.
ابن عطیه اندلسى عبدالحق بن‌غالب (1422 ق)، المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، بیر.ت: دارالکتب العلمیه.
ابن قتیبه، عبدالله بن‌مسلم، (بیتا)، تأویل مشکل القرآن، بی‌جا، بی‌نا.
ابوالفتوح رازی، حسین بن‌علی (1408ق.)، روض‌الجنان و روح‌الجنان، مشهد، بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی.
ابوعبیده، معمر بن مثنی، (1381ق)، مجاز القرآن، قاهره: مکتبه الخانجی، سوم.
احمدی آشتیانی، فرهاد؛ امین‌ناجی، محمدهادی، «بررسی تطبیقی سیر تطور اربعین‌نویسی در فریقین»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، سال 1397، شماره 38، صص1-34.
اسفراینی، ابومظفر شاهفوربن طاهر، (1375ش)، تاج التراجم فی تفسیرالقرآن للاعاجم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
آلوسی، سید محمود، روح‌المعانی فی تفسیر القرآن الکریم، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1415ق.
بانوی اصفهانی، سیده نصرت امین، (1361ش)، مخزن‌العرفان در تفسیرالقرآن، تهران: نهضت زنان مسلمان.
بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، بنیاد بعثت، 1416ق.
بخاری، محمد بن اسماعیل (1401ق)، صحیح البخاری، بی‌جا، دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع.
بغوی، حسین بن‌محمود، (1420ق)، معالم التنزیل فی تفسیرالقرآن، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
بلخی، مقاتل بن‌سلیمان (1423ق)، تفسیر مقاتل بن‌سلیمان، بیروت، دار إحیاء التراث.
بیضاوی، عبداللّه بن‌عمر، (1418ق)، أنوارالتنزیل و أسرار التأویل، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
برزگری مجارنشین، صدیقه، (1395ش)، چلّهنشینی در ادبیات فارسی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان.
ثعلبی نیشابوری، ابواسحاق احمد بن‌ابراهیم، (1422ق)، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
جامی، عبدالرحمن (1371ش)، اربعین جامی، تصحیح کاظم مدیر شانه‌چی، مشهد، آستان قدس رضوی.
جصاص، احمد بن علی، (1405ق)، احکامالقرآن، بیروت: دارأحیاء التراث العربی.
حسینى همدانى، محمد،(1404ق)، انوار درخشان در تفسیر قرآن، تهران: لطفى.
حسینی شیرازی، سید محمد، (1423ق)، تبیین القرآن، بیروت: دارالعلوم، دوم.
خرمشاهی، بهاءالدین (1385ش)، حافظ‌نامه، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
دیلمی، حسن بن محمد، ارشاد القلوب، قم، الشریف الرضی، 1412ق.
زمخشری، محمود (1407ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دارالکتاب العربی.
ژان شوالیه، آلن گربران، فرهنگ نمادها، (1387ش)، ترجمه و تحقیق: سودابه فضایلی، تهران: انتشارات جیحون، 1387ش.
سمرقندی، نصر بن‌محمد بن‌احمد (بیتا)، بحرالعلوم، بی‌جا.
سورآبادی، ابوبکر عتیق بن‌محمد، (1380ش)، تفسیر سورآبادی، تهران: فرهنگ شهر نو.
سیوطى جلال‌الدین (1404 ق)، الدر المنثور فى تفسیر المأثور، قم: کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى.
شبّر، سید عبداللّه، (1407ق)، الجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین، کویت: مکتبه الألفین.
شبّر، سید عبداللّه، (1412ق)، تفسیرالقرآن الکریم، بیروت: دارالبلاغه للطباعه والنشر.
شریف لاهیجی، محمد بن علی، (1373ش)، تفسیر شریف لاهیجی، تهران: دفتر نشر راد.
شهید اول، محمد بن مکى، (1407ق)، الأربعون حدیثا (للشهید الأوّل)، قم: مدرسه امام مهدی.
شیبانی، محمد بن حسن، (1413ق)، نهج‌البیان عن کشف معانی القرآن، تهران: بنیاد دایره المعارف اسلامی.
شیخ حرعاملى، محمد بن حسن، (1409ق)، وسائل الشیعة، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417ق.
طبرسی، علی بن حسن، مشکاة الانوار، نجف، المکتبة الحیدریة، 1385ق.
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع‌البیان، تهران، انتشارات ناصرخسرو، 1372ش.
طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بیتا.
طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد، بیروت، مؤسسة فقه الشیعة، 1411ق.
عاملی، علی بن‌حسین (1413ق)، الوجیز فی تفسیر القرآن العزیز، قم: دار القرآن الکریم.
عاشوری، نادعلی، (1383ش)، «سنت اربعین نویسی و نسخه ای شریف در شرح چهل حدیث»، مجله مطالعات اسلامی، شماره 65 و 66.
فخررازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1420ق.
فراء، ابوزکریا یحیی بن‌زیاد (بیتا)، معانی القرآن، مصر، دارالمصریه.
فیض کاشانى، محمدمحسن‌بن‌شاه‌مرتضى (1406ق)، الوافی، اصفهان: کتابخانه امام أمیرالمؤمنین علی (ع).
فیضی دکنی، ابوالفضل، (1417ق)، سواطع الالهام فی تفسیر القرآن، قم: دارالمنار.
قرشی، علی‌اکبر (1377 ش)، تفسیر أحسن الحدیث، تهران: بنیاد بعثت.
کاشانی، ملافتح‌الله (1336ش)، تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین، تهران: کتابفروشی محمدحسن علمی.
کاشانی، ملافتح‌اللّه، (1423ق)، زبده التفاسیر، قم: بنیاد معارف اسلامی.
کتاب مقدّس (عهد عتیق و عهد جدید)، ترجمه: فاضل خان همدانی، انتشارات اساطیر، 1388م.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیة، 1407ق.
کوچکیان، طاهره و پیامنی، بهناز (1396ش)، بازکاوی «چلّهنشینی» در ساختار عرفان اسلامی - ایرانی»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، سال 13، شماره 47، ص245-283.
کوهساری، سید اسحاق حسینی، (1392ش)، «اربعین نگاری در فرهنگ اسلامی»، نشریه حدیث و اندیشه، دوره 8، شماره 15.
متقی هندی، علاءالدین علی (1409ق)، کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال، بیروت، مؤسسة الرسالة.
مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار ائمة الاطهار، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1403ق.
محسنی، محمدسالم (1401ش)، «اربعین امام حسین (ع) و ماجرای بازگشت اهل بیت ایشان به کربلا»، فصلنامه شیعه‌شناسی، سال 20، شماره 77، ص163-182.
محلی، جلال‌الدین و جلال‌الدین سیوطی (1416ق)، تفسیر الجلالین، بیروت، مؤسسه النور للمطبوعات.
محمدی ری‌شهری، محمد، شهادت‌نامه امام حسین (ع)، قم، دار الحدیث، 1393ش.
مطهری، مرتضی، حماسه حسینی، تهران، صدرا، بیتا.
مظهری، محمدثناءاللّه، (1412ق)، التفسیر المظهری، پاکستان: مکتبه رشدیه.
مغنیه، محمد جواد، (1424ق)، تفسیر الکاشف، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
مفید، محمد بن محمد، کتاب المزار، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید رحمة‌الله علیه، 1413ق.
مفید، محمد بن محمد، مسار الشیعة فی مختصر تواریخ الشریعة، قم - ایران، المؤتمر العالمی لألفیة الشیخ المفید، ۱۴۱۳ق.
مکارم‌شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیة، 1374ش.
نحاس، ابوجعفر، احمدبن‌محمد (1421ق)، اعراب القرآن، بیروت: منشورات محمدعلی بیضون/ دارالکتب العلمیه.
نخجوانی، نعمت الله بن محمد، (1999م)، الفواتح الالهیه والمفاتح الغیبیه، مصر: داررکابی للنشر.
نزهت، بهمن (1394ش)، «اربعین نگاری در عرفان و ادب فارسی و نسخه‌ای کهن در شرح چهل حدیث»، نامه فرهنگستان، شماره 58.
نسایی، ابوعبدالرحمن احمد بن شعیب (1348ق)، السنن‌الکبری، بی‌جا، بیروت، دارالفکر للطباعة والنشر.
نورى، حسین‌بن‌محمدتقى (1408ق)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم: مؤسسه آل‌البیت علیهم‌السلام.
نیشابوری، محمود بن‌ابوالحسن (1415ق)، إیجاز البیان عن معانی القرآن، بیروت: دارالغرب الاسلامی.
یوسفی غروری، محمدهادی، (1380ش)، نخستین گزارش مستند از نهضت عاشورا، ترجمه جواد سلیمانی، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره، دوم. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 127 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 105 |
||