آمار
| تعداد نشریات | 5 |
| تعداد شماره‌ها | 117 |
| تعداد مقالات | 1,391 |
| تعداد مشاهده مقاله | 1,409,354 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 1,376,448 |
بررسی پیشینه استشهادات به آیۀ ابتلای ابراهیم(ع) در مسئلۀ امامت | ||
| تفسیر پژوهی اثری | ||
| دوره 11، شماره 22، اسفند 1403، صفحه 13-39 اصل مقاله (772.38 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22049/quran.2025.29636.1441 | ||
| نویسنده | ||
| کاظم استادی* | ||
| دانش آموخته کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه قرآن و حدیث؛ نسخه پژوه و پژوهشگر مطالعات اسلامی. قم، ایران | ||
| چکیده | ||
| برای اثبات و استدلال در مسئلۀ امامت و جانشینی پیامبر(ص)، به دلایل کلامی ـ تاریخی، و نیز برخی از آیات قرآن کریم استشهاد می‌شود؛ یکی از مهم‌ترین آیات استدلال شده پیرامون این مسئله در دورۀ معاصر، استناد به آیۀ ابتلای حضرت ابراهیم(ع) است. همچنین، با بررسی نوشته‌های کوتاه یا مقالات مستقل پیرامون این آیه، مشخص می‌شود که مجموع نکات و برداشت‌های برخی از اندیشمندان شیعی معاصر از این آیه، حدود چهارده گزاره کلامی است. البته تفاسیر و تأویل‌های این آیه، منجر به مناقشات متعددی نیز شده است. بنابراین، مهم است که قبل از نقد و بررسی دلالت آیۀ ابتلای ابراهیم(ع) در مسائل امامت، مسائلی همچون «سیر تاریخی استشهادات به آیۀ ابتلاء» مشخص گردند، تا دانسته شود که اولین استشهادات به این آیه در مسئلۀ امامت، در کدام یک از منابع شیعی و در چه قرنی رخ داده و سابقه این استدلال‌ها چگونه هستند؟ در پژوهش حاضر به روش بررسی کتابخانه‌ای، منابع مختلف شیعی مورد بررسی قرار گرفت و مشخص شد که استناد به آیۀ ابتلای حضرت ابراهیم(ع) برای اثبات مسئله امامت، وضعیتی «پسینی» و جدید دارد؛ به این معنی که با گذشت زمان و ظهور مجادلات فرقه‌ای و مذهبی اسلامی شیعه و عامه در قرون میانی و متأخر، استشهادات به این آیه برای مسئله امامت، شکل گرفته و برجسته شده است. به عبارت دیگر، علما و اندیشمندانِ شیعه قرون نخستین، برداشت‌ها و تأویلات امامتیِ خاصی از آیۀ ابتلاء نداشته‌اند. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| آیۀ امامت؛ امامت در قرآن؛ نبوت و خلافت؛ کلام امامیه؛ جانشینی پیامبر(ص) | ||
| مراجع | ||
|
ابن‌جبیر، علی بن یوسف (1418ق)، نهج الایمان، قم: چاپ ستاره.
ابن‌شاذان، فضل (1351ش)، الایضاح، منسوب به ابن شاذان، به کوشش جلال‌الدین محدث، تهران: دانشگاه تهران.
ابن‌طاووس، علی بن موسی (1377ش)، إقبال الأعمال، المحقق جواد القیّومی الاصفهانی، قم: مرکز النشر التابع لمکتب الاعلام الاسلامی.
استادی، کاظم (1400ش)، چ، «بازشناسی مؤلف کتابی که المسترشد خوانده می‌شود»، پژوهش‌های قرآن و حدیث، دورۀ54، اسفند شماره2، ص269ـ293.
ــــــــــ (1401ش)، ص، «مأخذشناسی توصیفی آثار جدید درباره آیه امامت ابراهیم (ع) (آیه 124 سوره بقره)»، دانش ها و آموزه های قرآن و حدیث، سال5، شماره17، ص83 ـ 109.
ــــــــــ (1401)، ظ، «بررسی تاریخچة استدلال به آیة ابتلای ابراهیم(ع) در منابع کلامی و امامتی کهن شیعی برای مسألة امامت»، پژوهشنامه کلام تطبیقی شیعه، دورۀ4، شماره 6، صص 265-292.
ــــــــــ (1402ش)، ک، «ارزیابی نسبت مفهومِ اصطلاحی امامت در آیۀ ابتلای ابراهیم(ع) مبتنی بر روایات شیعه»، پژوهشنامه معارف اهل‌بیت(ع)، دورۀ2، شماره5، صص32ـ56.
ـــــــــــ (1403ش)، «آیۀ ابتلا (بقره/124) و رد پای مسئله امامت در تفاسیر کهن شیعی»، پژوهش‌های تفسیر تطبیقی، دورۀ 10، شماره 19، انتشار آنلاین از تاریخ 11 دی 1402ش.
اسعدی، محمد (1389ش)، «تبیین امامت قرآنی به مثابۀ مقامی مستقل از نبوت با تأکید بر آیة ابتلا»، قرآن شناخت، سال ۳، پاییز شماره 2 (پیاپی 6).
اسماعیلی، مهران و ربابه نبی‌الهی (1397ش)، «بررسی تطبیقی تفسیر کلامی آیات امامت در تفاسیر اثنا عشریه و زیدیه تا پایان دوره آل‌بویه»، آئینه معرفت، بهار شماره 54، ص63ـ79.
انصاری، حسن (1388ش)، «تبارشناسی کتاب بصائرالدرجات و نویسنده آن»، کتاب ماه دین، شهریور ش143.
بحرانی، سیدهاشم (1415ق)، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران: بعثت.
براشر، مئیر (1399ش)، قرآن و نخستین ادوار تفسیری شیعه امامیه، تهران: حکمت.
جاحظ، عمرو بن بحر، و ابوملحم، علی (2002م)، رسائل الجاحظ: الرسائل السیاسیة، بیروت: دار و مکتبة الهلال.
جباری، محمدرضا (1384ش)، مکتب حدیثی قم، قم: کنگره بزرگداشت حضرت فاطمه معصومه.
الحلبی، أبوالصّلاح (1417ق)، تقریب المعارف، قم: الهادی.
ربانی‌گلپایگانی، علی (1384ش)، «آیه ابتلای ابراهیم»، کلام اسلامی، شماره 54.
سجادی، صادق (1369ش)، «آل بویه»، در دایرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
شوشتری، محمد تقی (1411ق)، قاموس الرجال، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
صدر، سید موسی (1386ش)، «درنگی در آیه امامت ابراهیم (ع)»، پژوهش‌های قرآنی، سال 13 شماره 49 ـ 50.
صدوق، محمد بن علی (1376ش)، الأمالی صدوق، تهران: کتابچی. نیز: همان، تهران: قسم الدراسات الاسلامیة ـ مؤسسة البعثة، بی‌تا.
ـــــــــــــــــــــ (۱۳۷۹ق )، معانی الاخبار، قم: جامعه مدرسین.
ـــــــــــــــــــــ (1395ق)، کمال الدین و تمام النعمة، تهران: اسلامیه.
ـــــــــــــــــــــ (بی‌تا)، عیون الأخبار، تهران: جهان.
صفار، محمد بن حسن (1404ق)، بصائر الدرجات، منسوب به صفار قمی، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی.
طبرسی منسوب به أحمد بن علی (1403ق)، الاحتجاج، تعلیق السید محمد باقر الخرسان، مشهد: المرتضی.
طبرسی، فضل بن حسن (1408ق)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفة.
طوسی، محمد بن حسن (1376ق)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
ـــــــــــــــــــــ (1414ق)، الرسائل العشر، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
عاملی، محمد بن حسن (1409ق)، وسائل الشیعه، قم: مؤسسة آل‌البیت(ع).
عسکرسمنانی، پریسا (1396ش)، «بررسی درون مایه کتاب قرآن و تفسیر در نخستین ادوار شیعه امامیه»، مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی، سال اول، تابستان ش2.
عیاشى، محمد بن مسعود (1380ق)، تفسیر العیّاشی، تهران: المطبعة العلمیة.
کلینی، محمد بن یعقوب (١٣٦٣ش)، الکافی، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
کوفی، فرات بن ابراهیم (1410ق)، تفسیر فرات الکوفی، تهران: وزات الثقافة.
مجلسی، محمدباقر (۱۴۰۳ق)، بحارالانوار، بیروت: مؤسسة الوفاء.
مدرسی طباطبایی، حسین (1394ش)، مکتب در فرآیند تکامل، مترجم هاشم ایزد پناه، تهران: کویر.
مغربی، نعمان بن محمد (۱۴۱۴ق)، شرح الأخبار فی فضائل الأئمة الأطهار علیهم السلام، قم: جامعه مدرسین.
مفید، محمدبن محمدبن نعمان (1413ق)، الافصاح، قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
نعمانی، محمد بن ابراهیم (1397ق)، کتاب الغیبة، (تحقیق علی اکبر غفاری)، تهران: نشر صدوق. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 126 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 99 |
||